İşlevlerine Göre Kent Mobilyası Tasarımları

Kent mobilyaları; kentsel yaşamı daha zevkli ve anlamlı kılan, kullanıcıların toplum yaşamındaki ihtiyaçlarına çözüm getiren, kentsel konfor ve estetik tanıyan tasarım ürünlerdir.

Kent ise mekanların oluşturduğu bir bütündür. Mekanı donatma kavramı ile başlayan kent mobilyalarının tasarım süreci kent ölçeğinde yayılarak kentsel alanların oluşmasını sağlamaktadır.

Kent mobilyaları, ülke ve şehirlerin kültürel özelliklerine bağlı olarak çeşitlenmektedir. Bu elemanlar, kentsel kimliği oluşturmak ve toplum hayatını kolaylaştırmak açısından çok önemli role sahiptir.

Kent mobilyaları, bir sınıflandırma olmaksızın;

• Bulunduğu kentin bir parçası olup özelliklerini çağrıştırmalı.

• Kullanıcılara, kullanılmaya davet edici bir nitelik yansıtmalı.

• Açık alanda kullanılacağı için her türlü hava şartına uygun olmalı.

• Ürünler kentte bulunan her bireye açık olduğu için vandalizme karşı önlemler alınmış olmalı.

• Kent mobilyalarının kullanıcısı belirsiz olduğu için (çocuk parkları gibi bazı istisnalar hariç) ergonomi, kullanışlılık, biçim gibi etmenler açısından her türlü yaş grubuna uygun olmalı.

• Kent mobilyasının üzerinde bulunacağı zemin yapısı (beton, toprak, taş.. vs.) ile ilişkisi iyi çözümlenmiş olmalı.

• Kentsel mekanın mevcut düzenini bozmamalı. (Örn; yürüyüş yolunu kapatmamalı, trafiğe engel olmamalı vs.)

Kent mobilyası olarak oturma elemanları dinlenme, sohbet etme, birini bekleme veya sadece zaman geçirme gibi ihtiyaçları karşılamak için kullanılırlar. Kentte sosyal mekan yaratmak, insanları istenilen bir mekana toplamak ve topluluklar yaratmak için de kullanılırlar.

İnsan ergonomisinin iyi analiz edildiği, kullanıcı beklentilerinin doğru olarak ürüne yansıtıldığı, malzeme seçme ve uygulama kararlarının doğru şekilde alındığı bir tasarım süreci, kullanıcıyı memnun edecek kent mobilyalarının ortaya çıkmasını sağlayacaktır.

Boyutları, malzemesi ve tasarımı kullanıcıların fiziksel konforunu doğrudan etkilemektedir.

Tasarım Kriterleri

• Konfor ve sağlık şartlarına uygun oturmanın sağlanabilmesi için kullanıcı ve ekipman arasındaki boyutlar önem taşımaktadır. Vücudun belli pozisyonlarındaki anatomik boyutlar saptanmalı ve ona göre ürün boyutları belirlenmelidir.
• Oturma elemanları yol akışına engel olmamalıdır.
• Oturma elemanını kullanan bireyler arasında oluşacak etkileşimin hangi düzeyde olması istendiğine karar verilmeli ve o etkileşim düzeyini sağlayacak şekilde düzenlenmelidir. (Örneğin, sosyal bir alan yaratılmak isteniyorsa bireylerin otururken birbiriyle rahat iletişim kurabileceği şekilde bir düzen oluşturulmalıdır.)
• Özellikle, bakım ve tamiratı kolaylaştırmak ve çabuklaştırmak için modüler yapıda olması avantaj sağlayacaktır.

Malzeme

Malzemeler dış mekanda kalıcı ve dayanıklı olabilecek türden olmalıdır. Bu nedenle metal alaşımları, ahşap, beton, plastik en çok rastladığımız malzemelerdir. Üretim yöntemi dökme, çekme, bükme, kaynak ve prestir.

İnsan yaşamında çöp her zaman var olan ve olacak bir olgudur. Yaşam tarzındaki ilerlemeler ve değişimler yeni çöp tiplerinin doğmasına neden olmaktadır. Kent mobilyası olarak çöp kutularının görevleri kentsel mekanlarda insanların ürettiği çöplerin biriktirilmesi ve gerekli araçlarla naklinin yapılacağı zamana kadar korunmasıdır. Eğer bu yapılmazsa çöpler sokaklara atılmakta ve bu da çevre kirliliği oluşturmaktadır.

Tasarım Kriterleri

• Çöp kutularının boyutları boşaltılma sıklıkları ile bağlantılıdır.
• Çöp kutuları çevreye uygun olmanın yanında, insan ergonomisine de uygun olmalıdır. Örneğin çöp kutularının kapağı hem yetişkinler hem de çocuklar için uygun yükseklikte olmalı ve ayrıca çöpün kolay boşaltılmasını mümkün kılacak şekilde tasarlanmalıdır.
• Çöp kutuları en çok ihtiyaç duyulan noktalara yerleştirilmelidir.
• Algılanabilir olmalıdır. Örneğin ayrıştırılmış atık kovalarının hangi malzemeye ait oldukları net bir şekilde kullanıcı tarafından anlaşılmalıdır.
• Kent sakinlerinin atıklarını atık kovasına atması için kendisine çekmelidir.

Malzeme

Çöp kutuları sert ve kötü kullanımlara karşı dayanıklı malzemelerden yapılmalıdır. Bu malzemelere örnek olarak; dökme beton, cam takviyeli beton, ağır alaşımlı çelik, alüminyum, düşük yoğunluklu polietilen plastik, galvanize sac, armatürlü beton, emaye boyanmış çelik, polietilen kaplı çelik ve ahşap örnek verilebilir.

Kent üzerinde yer alan aydınlatma elemanları gerek kentteki işlevsel özellikleri gerekse bulundukları çevreye tasarım yönünden görsel katkıları nedeniyle kent mobilyası olarak değerlendirilirler. Aydınlatma elemanları ışıklı gereçler olduğu için kentte ilk fark edilen ögeler arasındadır; bu nedenle özellikle akşamları, kentsel alanlarda diğer kent mobilyalarına göre daha fazla görsel etkiye sahiptir.

Tasarım Kriterleri

• Gece ve gündüz görünümleri beraber düşünülmelidir.
• Aydınlatmanın sağlanacağı bölge neresi ise (yol, sokak, park.. vs.) ona uygun biçimde çalışılmalıdır.
• Çevrelerindeki yapılarla uygun tasarlanmalıdır.
• Monte edildikleri direklerle, ölçülü ve uyumlu olmadırlar.
• Bazen dikkat çekmeyecek biçimde olabileceği gibi bazen de özellikle ilgi çekici olması gerekebilmektedir. Bulunduğu çevrede ihtiyaç ne şekildeyse ona göre ayarlanmalıdır.

Malzeme

Dış ortamda kullanılan bu elemanların dayanıklı, paslanmayan, aşınmayan malzemelerden seçilmesi gerekir.

Aydınlatma elemanlarında kullanılan lamba türleri çok çeşitlidir. Bu lambalardan en uygun ve ekonomik olanını seçebilmek için de bazı noktalara dikkat edilmelidir.

Bakım ve Onarım

Aydınlığın boşa harcanmaması ve niteliği açısından, aydınlatılacak alandaki renksel özellikler ile, lambaların ışık özellikleri birbirine uygun olmalıdır. Çok özel durumlar söz konusu olmadıkça, renksel geriverimi yüksek olan lambalar tercih edilmelidir.

Bakım kolaylığı açısından, uzun ömürlü ve çalışması için çok sayıda ek parça gerektirmeyen lambalar tercih edilmelidir.

Aydınlatma elemanları vandalizme en çok maruz kalan ve vurma ve çarpmalardan zarar gören kent mobilyaları arasında yer almaktadır. Aydınlatma elemanlarında en çok lambaların kırılması, bozulması veya elektrik bağlantılarında problemler çıkması görülmektedir. Bu nedenle öncelikle dayanıklı malzemeden yapılmış elemanlar seçilmeli ve düzenli olarak bakımları yapılmalıdır.

Tasarım Kriterleri

• Kullanıcı telefonla konuşurken dışarıdaki gürültüden etkilenmemelidir.
• Kullanıcı telefonla konuşurken dışarıdan geçen diğer bireylerin onu duymayacağını bilmeli telefonla konuştuğu alanda mahremiyet sağlanmalıdır.
• Telefon kulübeleri kullanımda kolaylık sağlamak ve güvenlik açısından aydınlatılmalıdırlar. Taşıyıcı ayak üzerinde duran telefonlar, bulundukları kent düzeni içindeki aydınlatma öğeleri ile aydınlatılabilirler fakat telefon kulübeleri için bu tip bir aydınlatma yetersiz olacaktır.
• İnsan ölçeği dikkatli bir şekilde kullanılmalıdır. Özellikle engellilerin ve çocukların kullanımı da göz önünde bulundurulmalıdır.

Malzeme

En sık kullanılan ilk örnekleri; ahşap veya dökme demirden yapılmış olan birimlerdir. Günümüzde ise alüminyum veya çelik çerçeveli ve cam yüzeyden yapılmış malzemelerdir.

Tasarım Kriterleri

• Kullanıcısının çocuklar olduğu göz önüne alınarak bir güven ortamı oluşturulmalıdır. Oyun parkları her ne kadar çocuklar tarafından sevilse de çocukların ilgisini çekecek, çocuklara en iyi hitap edecek şekilde düzenlenmelidir.
• Çocukların ters bir hareketi sonucunda zarar görmesine neden olabilecek herhangi bir eleman/parçanın parkta bulunmamasına kesinlikle dikkat edilmelidir. Bağlantı detayları (sürgü, menteşe, vida vb.) sağlam yapılmalı ve gizlenmelidir.
• Alanın içinde güvenlik sağlanması açısından etraftaki diğer mekanlardan sınırlandırılmalıdır.

Malzeme

Oyun parklarında kullanılan malzemelere baktığımızda, ahşap, polietilen, metal malzemeler en sağlıklı olanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Oyun alanlarının genel çevre düzenlemelerinde ise beton, çimento, tuğla, doğal taş, seramik, plastik, asfalt kullanılmaktadır.

Sınırlayıcı elemanların temel amaçları; gizlilik, emniyet ve güvenlik, estetik, sınır belirleme, sirkülasyon kontrolü, çevresel özelliklerin kontrol edilmesi ve bölmeler oluşturmak olarak sıralanabilir.

Sınırlayıcı elemanlar estetik yönden kullanılacağı ortamın biçim ve anlayışına uymalıdır. Böylece ortaya çıkan düzenlemeler hem fonksiyonel hem de estetik açıdan yararlı ve yapıcı olacaktır.