Plastik Çağı: Mikroplastiklere Genel Bakış

Teknolojinin gelişmesi, yeni buluşlar ve küreselleşme ile birlikte birçok yenilik hayatımıza girdi. Peki, bu hızlı gelişmeler dünyanın ekosistemini nasıl etkiledi? Hızlı tüketim ve buna katkı sağlayan birçok faktör dünyamıza çevre kirliliği olarak geri döndü. 1950’li yıllarda başlayan plastik kullanımı her alanda kolaylıkla kullanım ve ucuza mal edilme gibi nedenlerle günümüz "plastik çağ" olarak adlandırılmaya başladı. Etrafımıza bir göz atarsak bilgisayardan yazıcıya, su şişesinden çantaya, telefona, hatta kaleme kadar pek çok şeyin plastikten olduğunu görürüz. Doğada parçalanıp geri dönüşmesi oldukça zor olan plastik günümüzün en büyük çevre kirleticilerinden biri olarak görülürken, oluşturduğu bir diğer tehdit de içtiğimiz sudan yediğimiz yemeğe kadar hemen her şeyde miktarının artması ve besini tüketen canlıların organlarına nüfuz edebilmesi.

Mikroplastikler 5 mm ile 1 mikrometre arasındaki boyutlarda olan plastiklere verilen isimdir. Boyutlarından kaynaklı olarak çıplak gözle fark edilmeleri oldukça güçtür. Çoğunlukla daha büyük plastiklerin (otomobil lastikleri, tekstil ürünlerindeki mikrofiberler ve plastik ambalajlar) çevresel faktörlerden kaynaklı olarak daha küçük parçalara ayrılmasıyla oluşurlar. Bunun yanında direkt olarak da üretilebilmektedirler. İnsan aktivitesi olsun olmasın, dünya üzerindeki neredeyse tüm ekosistemlerde görülen mikroplastikler birincil ve ikincil mikroplastikler olarak iki gruba ayrılır: Birincil mikroplastikler: kozmetik, kişisel bakım malzemeleri ve aşındırıcıların içinde bulunur. Bunun yanında endüstride çeşitli amaçlarla kullanılmak üzere direkt olarak da üretilirler. Çoğunlukla kanalizasyon yoluyla arıtma tesislerine, ordan da nehirlere karışırlar. İkincil mikroplastikler ise daha büyük plastiklerin fiziksel, kimyasal ve biyolojik faktörlerle parçalanması sonucu oluşurlar. Oluşumları; tekstil, boya ve lastik gibi ürünlerin kullanımı sırasında veya çevreye bırakılmaları sonucunda da gerçekleşebilir. Doğada bulunan mikroplastiklerin çoğu ikincil mikroplastiklerdir. Hem atık su arıtma tesislerinden hem de direkt olarak doğaya bırakılmalarından kaynaklı olarak yoğun kirlilik oluştururlar. Su arıtma tesisleri ise mikroplastikleri arıtmada yeterince etkin olmadığından tükettiğimiz sularda mikroplastiğin olmaması kaçınılmaz bir hal alır.

Yapılan çalışmalara göre sahil kumunda, deniz ürünlerinde, sofra tuzunda, karton bardaklarda, biberonda ve son olarak plasentada dahi bulunan, boyutları milimetrenin binde birine kadar küçülebilen mikroplastiklerin ambalajlı gıdalarda da bulunduğu bildirildi. Gıdalardaki mikroplastik varlığının genellikle hammadde, üretim aşamaları veya paketleme sırasında kullanılan plastik ambalaj materyallerinden veya ürünün tüketimi esnasında havadan kaynaklanabileceği düşünülmektedir (Yurtsever, 2019). Doç. Dr. Sedat Gündoğdu, “Ambalajlı gıdaların tek problemi bunlar ambalajlanırken içine karışan mikroplastikler değil. Örneğin eve aldığımız bir makarna ya da bakliyat paketini açtığımız zaman makasla da açsak elle de yırtsak her türlü yöntemde binlerce mikroplastik o gıdanın içine bulaşıyor. Bu mikroplastikleri ayıklamamız neredeyse imkansız ve bunlar da bizim vücudumuza karışıyor” şeklinde açıklar. Hal böyle iken mikroplastiklerden kaçınmak oldukça zorlaşıyor. Mikroplastiklerden kaçınmak için alabileceğimiz bazı önlemlere bakalım.

Greenpeace Akdeniz Plastik Proje Sorumlusu  Nihan Temiz Ataş: “Türkiye’deki deniz canlılarındaki plastik kirliliği araştırması, plastik kirliliğin deniz canlıları ve insan sağlığı için ne derece endişe verici olduğunu ortaya koyuyor. Daha da vahimi, bu mikroplastiklerin çoğunluğunun tek kullanımlık plastiklerin üretiminde kullanılan polimer tipteki plastikler olması. Bu sorunun tek bir çözümü var, tüketim kültürümüzü değiştirmek. Plastiği yok edemiyoruz, kullanıp uzağa atmanın bir çözüm olmadığı ve artık plastiğin tabaklarımızda olduğu gerçeğiyle yüzleşmek zorundayız. Atılacak ilk adım, alternatifi olan ve AB’de de yasaklanan tek kullanımlık ürünlerin Türkiye’de de yasaklanması olmalı. Üç tarafı plastikle değil denizlerle çevrili bir Türkiye için bunu yapmalıyız.”

Birçok gelişmiş ülke plastik atıklarını diğer ülkelere ihraç etmektedir. Türkiye'nin plastik atık ithalatı 2016 yılı başında ayda 4.000 ton iken 2018 başında aylık 33.000 tona, 2019’da ise 48.500 tona çıktı. Oluşan plastik atıkların yönetiminin üretici ülkeler tarafından planlanmaması ve geri dönüşüm için yeterli çalışmaların yapılmaması nedeniyle bu atıklar sorun olmakta. Yasaklanamayan ve kontrolsüzce devam eden plastik üretiminin önüne geçmenin öncelikli koşulu tek kullanımlık plastiklerin yasaklanması ve ardından üretilmekte olan diğer plastik türleri için sağlam bir geri dönüşüm planlaması yapmaktır. Plastik ambalaj atıklarından yapı malzemesi üretimi gibi alternatif geri dönüşüm yolları da mevcut.