Monitör Üstü Buzdolabı
Ev tipi soğutma birimi ihtiyacına yönelik; 1920’lerin başında endüstriyel buzdolapları görülmeye başlandı. Ancak ilk örnekler mobilya dolaplarına ithafen ahşap soğuk kutular şeklindeydi. İlk hava geçirmez, çelik ve ucuz buzdolabına öncülük eden Christian Steenstrup’ın başarısına ufak bir hikayeleştirmeyle başlayalım.
1874’te Danimarka’nın Aarhas kentinde doğan Christian Steenstrup , 20 yaşındayken top ve mühimmat üreten büyük bir şirkette çalışmak üzere Amerika’ya göç eder. Makine atölyesinde çırak ve kalfalık eğitimi aldıktan sonra 1901’de cephane şirketinde başlayan grev akabinde işten ayrılır. Arkadaşlarıyla Schenectady General Electiric ’e gelir ve kapıda iş arayan insan kalabalığına karışır. Binadan çıkıp kalabalığa yönelen bir adam mekanik bilgi sahibi işçi ilanını bildirir. Bu anons uzun soluklu olmak üzere GE kapısını Chris’e açacaktır.
Tamirci yardımcısı olarak başladığı işte yaratıcı dehasını kısa sürede ispatlamıştır. Güvenilir ve sızdırmaz bağlantıların üretiminde yaygın olarak kullanılan, üretim süreci haline gelen bir hidrojen lehimleme yöntemi geliştirir. Buluş ona prestijli Charles A. Coffin Ödülü 'nü kazandıracaktır.
1927'de, tepesinde dairesel bir üniteye monte edilmiş hava geçirmez bir kompresör ile ilk çelik buzdolabını tasarladığında, ev tipi soğutmanın yaygın bir şekilde kullanılmasından sorumluydu. 1927’de GE şirketi, soğutma kompresörü açıkça görülen bu buzdolabını piyasaya sundu. 14 metreküplük buzdolabı, piyasaya 525 $ civarında bir fiyat etiketi ile girdi. Ancak birkaç yıl içinde modeller 200 $ 'a kadar düşük bir fiyata satıldı. Bu da GE'nin Monitor Top Buzdolaplarını birçok Amerikalı için uygun hale getirdi.
Ürünün Queen Anne tarzı "ayaklara" sahip olduğuna dikkat edin. Bu, cihazın altını temizlemeyi kolaylaştırdı.
Ürün halk tarafından hızlı bir şekilde ‘’Monitor Top‘’ (Monitör Üstü) adını aldı. Bunun nedeni kabinin tepesinde açıkta kalan kompresörün, ‘’USS Monitor‘’ adlı İç Savaş zırhlı gemisinin silindirik silah taretine olan benzerliğiydi.
Monitor Top'un hava geçirmez şekilde kapatılmış çelik kasası, uygun fiyatlı olmasının yanı sıra modern görünüyordu. (kolonyal dönem mobilyalarını taklit eden bacakları olmasına rağmen - Queen Anne Legs -) Ve ayrıca gıda güvenliği ve sağlığı ile giderek daha fazla ilgilenen tüketicilere hitap ediyordu.
‘Monitör Üstü Buzdolabı’nın tek bir kapısı vardı ve ilk defa tamamen çelik olan buzdolabıydı. (Daha önceki versiyonları mobilya dolaplarını taklit etmek adına ahşaptı.) Diğer şirketlerin rekabeti* içinde zamanla ürün tasarımı farklı varyasyonlara uğradı. Toz birikmemesi ve kolayca temizlenebilmesi için kompresör bobinleri kapatıldı. Hatta daha sonra kompresör tamamen buzdolabı kasasının içine alınırken ayaklar da kaldırıldı. Beyaz kutu biçimindeki yeni tasarımlar, yüzyılın geri kalanında ev buzdolapları için tipik tasarımı belirledi.
Monitör Üstü Buzdolapların birçoğuna, ayak dokunuşu ile kapağı açmayı sağlayan bir pedal takıldı. GE reklamcılığı ile söylemek gerekirse;
Bu, kollarınızda yumurta ile geldiğinizde gerçekten kullanışlı olacak.
Ürün hızla GE'nin en başarılı ürünlerinden biri haline gelirken Steenstrup ise şirketin Elektrikli Soğutma Departmanı Baş Mühendisliğine yükseldi. Soğutma makinesinin orijinal patenti dosyalandı ve 1930'da verildi. Bu ilk patenti soğutma alanında otuz dokuz ek patent izledi. 1936'da Christian Steenstrup, Amerikan patent sisteminin Centennial kutlamasında, sistemin kuruluşundan bu yana ‘ 100 patent alan 20 yaşayan Amerikalıdan biri ’ olarak tanımlandı.
Christian Steenstrup’un ilk tasarımı, oldukça geleneksel mobilya ayaklarının üstüne yerleştirilmiş olmasına rağmen GE'yi endüstri lideri yaptı. Döneminde büyük yankı uyandıran bu yeni ürün ve yeni tasarım Amerikanın birçok evine girdi. Ucuz buzdolapları yaşam kalitesinde devrim yarattı.
Yönetmeni Alfred Hitchcock olan 1935 yapımı ‘’The 39 Steps‘’ filminde; Bay Hanney ’nin Porland Place ’ deki dairesinde göze çarpan bir ürün var. Monitor Üstü Buzdolabı..!
Mutfakta Soğuk Savaş
Dönemin şirketleri ve tasarımcıları arasındaki rekabet ve dayanışma üzerine...
Görünüşe göre, Queen Anne ayakları Modern Çağ ile uyumlu değildi. Monitor-Top’dan hemen 2 yıl sonra, 1929’da Kelvinator Four Buzdolabı, düz bir tepeyle ve görünür bacakları olmadan piyasaya çıktı. Zemine ulaşan basit ve düz metal levha alt kısmı kapatmıştı. Bu hareket buzdolaplarını kutu biçimine dönüştürmeye başlayacaktı.
1930’da kimyager Thomas Midgely (dünyaya en çok zarar veren adam ünvanı tartışılır) freon gazını keşfetti. Kokusuz, renksiz, yanıcı ve toksik olmayan bu gaz, üreticiler tarafından çabucak benimsendi. Freon’un ozon tabakasında bir delik oluşturduğu fark edilene kadar buzdolapları evde kullanım için güvenli hale geldi.
1932 yılına gelindiğinde Westinghouse markası, çıkarttığı modelin bir elektrik lambasına sahip olan ilk
model olduğuna dikkat çekiyor.
"... Sadece kapıyı açtığınızda elektrikli buzdolabını otomatik olarak parlak ışıkla doldurur. Artık
el yordamına gerek yok.. Kapıyı kapattığınızda ışık otomatik olarak kapanır .."
Eğer siz de buzdolabının ışığına ne olduğunu merak ettiyseniz, Westinghouse metin yazarlarından ışığın
söndüğünü okudunuz :)
Kelvinator Four’un başarısını fark eden General Electric, Henry Dreyfuss’tan Monitör Üstü Buzdolabı tasarımını revize ederek (r-design) kompresörü kabin altına indirmesini ve kutu gibi kapatmasını istedi. Yeni tasarım 1933’te GE ve Hotpoint adı altında sunuldu. (1952'de Hotpoint, General Electric Company'nin bir bölümü olmuştur.)
Norge şirketi; buzdolabı serisine, soğutmanın hem teknik hem de estetik yönleriyle uğraşan Howard Blood
adında parlak bir mühendisle katıldı. Bazı notlara göre; ilk Norge buzdolapları, soğuk kutuya ek olarak
özgün özellikler sunan ilk soğutuculardı. Ayarlanabilir raflara sahipti ve bugünün buz bölmesine öncü olan
bir ‘su deposu’ içermekteydi. Bay Blood ayrıca buzdolabının üzerinde oturduğu ayırt edici tabanı da
tasarladı.
(Fotoğrafta, etrafı Norge buzdolapları ve elektrikli süpürgeleri ile çevrili bir satıcı bulunmakta. Ön
plandaki ilginç art deco halı dikkat çekici.)
Bir diğer Amerikalı ünlü endüstriyel tasarımcı Norman Bel Geddes, 1934’te ısı-gaz soğurma sistemi kullanan Servel için Electrolux buzdolabını tasarladı. Buzdolabı konseptiyle mutfağın tüm dolaplarını bir bütün içinde tasarladığı çizimleri ve reklam afişleri mevcuttur.
1935 yılında piyasadaki buzdolabı yarışına girmek isteyen ‘Sears, Roebuck & Company’ şirketi de Henry Dreyfuss’tan tasarım istedi. Dreyfuss meşgul olduğu için Raymond Loewy’i önerdi. Loewy, Coldspot Super Six tasarımlı buzdolabını Sears için yaptı. Aslında Sears Roebuck'ın Coldspot adlı buzdolabı, Raymond Loewy'nin dahil olmasından altı yıl önce mevcuttu. Loewy’nin özel yinelemesi ile ürün; -belki- kasıtlı olarak fütüristik ve aerodinamik bir kasaya sahip olan ilk buzdolabına dönüştü. Sears’ı sektörde lider konumuna yükselten Loewy kariyerinin ilk büyük adımlarını atmaya başlıyordu. (bkz. Rayların Üzerinde Raymond Loewy)
Coldspot Super Six, her Amerikan evinde olması gereken ‘mutlak bir öge’ popülaritesine yükseldi. Sadece görünüşü için pazarlanan ilk ev aletlerinden biri oldu ve bugüne kadar neredeyse hiç kesintiye uğramayan güçlü bir satış noktasıdır.
Carroll M. Gantz, (FIDSA) ''Design Chronicles: Significant Mass-produced Designs of the 20th Century '' Ağustos 2005
Interview with Nancy Fitzroy. Edison Tech Center. 2009. Hyperphysics. Georgia State University.
Albany Institute of History & Art
antiqueappliances.com - Antika Buzdolapları
Chaline, Eric, 'Fifty Machines that Changed the Course of History', Firefly Books, Buffalo, New York, 2012. Margaret Simpson, Küratör. Ağustos 2015
A Visit to a 1930s Appliance Show. jitterbuzz.com
Caitlin Kearney, Kasım 2015. How electric refrigeration shaped the "cold chain". americanhistory.si.edu
retrorenovation.com Servel Steel Kitchen Cabinets — designed by Norman Bel Geddes
Maxwell Tielman, Design Icon: Coldspot Refrigerator. designsponge.com
