İskandinav Tasarımına Bakış

İskandinavya, geleneksel olarak üç kuzey Avrupa ülkesine (İsveç, Norveç ve Danimarka) atıfta bulunan ülkeler topluluğudur. Günümüzde Finlandiya ve İzlanda’yı da içerir. Bu coğrafyada doğan İskandinav tasarımı, 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkan ve daha sonra 1950’lerde beş İskandinav ülkesinde gelişen yalınlık, minimalizm ve işlevsellik ile karakterize edilen bir tasarım hareketidir. Bu hareketlenme, yetenekli İskandinav tasarımcı Alvar Aalto, Hans Wegner, Arne Jacobsen, Eero Arnio ve Ikea’nın kurucusu Ingvar Kamprad‘ın katkılarıyla gelişti. İsveç, Norveç ve Danimarka’dan oluşan üç kuzey ülkesinde başlayıp dünyaya yayılan İskandinav stili; dekorasyon, beyaz duvarlar, ahşap zeminler ve geometrik desenlerden ibaret, 20. yüzyılda ortaya çıkan yeni bir akım gibi görülse de bu tarzın geçmişi aslında daha eskilere, 19. yüzyılın sonlarına kadar uzanır.

1800’lü yılların sonundan itibaren Endüstri Devrimi ve savaşların da etkisiyle büyük bir hızla değişen dünyada, tasarım anlayışı da aynı hızda kabuk değiştirdi. Modernist akımların filizlenmeye başladığı bu yıllarda yaşam alanları daralırken, geçmiş yıllardaki gösterişin yerini işlevsellik ve yalınlık almaya başlıyordu. Seri üretim eşyalar evlere girmeye başladı. Ancak 20. yüzyılın ilk çeyreğine gelindiğinde ise artık “Art Nouveau” akımı sahnedeydi! “Yeni çağın tasarım anlayışı” olarak lanse edilen bu sanat akımı; akıcı biçimleri, simetri ve asimetriyi odağına alan çizgisiyle tüm Avrupa’yı etkisi altına aldı. Fakat tüm dünyada bir kez daha dengeleri değiştiren 2. Dünya Savaşı’nın da etkisiyle Art Nouveau’nun akıcı biçimleri, Alman Bauhaus ekolünün fonksiyonel ve net çizgilerine yenik düştü. Ve 1950’lerin ortasından itibaren Alman Bauhaus ekolünün işlevselliğini; yıllarca Avrupa’ya estetik katan Art Nouveau’nun zarafetini ve Nordik felsefelerin alçak gönüllülüğünü tek potada eriten İskandinav stili de böylece doğmuş oldu.

İskandinav dekorasyon akımında pek çok farklı sanat akımının izleri bulunsa da bu önemli tarzın ardında, Nordik ülkelere özgü “Lagom” felsefesinin büyük bir rolü var. İsveççede “Ne az ne çok, tam kararında” anlamına gelen ve Nordik kültürde mutlu ve dengeli yaşamın özü kabul edilen Lagom felsefesi, bu anlamda İskandinav stili dekorasyon için önemli bir ilham kaynağı oldu.

Alvar Aalto, Hans Wegner, Arne Jacobsen, Eero Arnio ve IKEA kurucusu Ingvar Kamprad gibi önemli isimlere ilham veren Lagom felsefesi, günümüz tasarımlarına da ilham vermeye devam ediyor. Çok eşya ile yaşamanın insanı sosyal anlamda körelttiğini ve yalnızlaştırdığını savunan Lagom felsefesinin bir yansıması olarak eşyanın birden fazla fonksiyona sahip olması ve gündelik mobilyaların estetik dokunuşlarla evde bir aksesuar gibi kullanılması, İskandinav stili dekorasyonda sıkça rastlanan uygulamalardan.

50’lilerden başlayıp hâlâ dünyayı kasıp kavuran İskandinav tasarımının temelleri:

olarak özetlenebilir.

Günümüzde de özgünlüğünü ve yenilikçi yaklaşımını korumakta. Sadece estetik kaygılar değil, fonksiyonellik ve insan değerlerini de ön plana çıkaran, doğal malzemeleri kullanan tasarım yaklaşımlarının temelini oluşturdular. ”İnsanoğlu doğayı yok etmemeli, onunla uyum içinde yaşamalı ve doğanın bütünlüğünü korumalıdır.” Ünlü Fin mimar ve tasarımcı Alvar Aalto'nun bu sözleri Kuzey Avrupa halklarının doğaya olan bağlılıklarını ve saygılarını özetler nitelikte. İskandinav tasarımı, artan tüketici talebine doğru zamanda ve doğru şekilde yanıt verip, estetiği yalın ve fonksiyonel çözümlerle birleştirdiler.

Alvar Aalto

"Sanat icra etmek, biçimleşmiş yaşamın bir sentezidir. Parçalanmış bir düşünme biçimi olmadan, hep birlikte uyum içinde aynı şapkanın altına girmeye çalışmalıyız."

Uzun karanlık aylar süresince, İskandinav evleri fiziksel bir sığınak olmanın yanı sıra psikolojik sıcaklık da sunmak zorunda, bu nedenle “ev sıcaklığı” kavramı İskandinav tasarım dekorasyonunun başında yerini alır. Duygusal sıcaklık, endüstriyel esintili Bauhaus estetiğinin daha yalın noktalarından ilham alınarak tasarlandı. Bu sıcaklık; renk, desen ve doku ile veya organik formda ifade edilebilir. İskandinav tasarımının en fütüristik halinde bile her zaman bir “insan” niteliği bulunmakta.

Fiziksel olandan ziyade, politik ve sivil iklimle ilgili olan önemli bir ahlaki boyut da vardır. İskandinavya’da hakim olan etik, uzun zamandır sosyal olarak kapsayıcı, liberal ve hoşgörülü olmuştur. Bu durum, ayrıcalıklı bir azınlık için değil, herkes için yaşamı iyileştirmenin tasarımın rolü olduğuna dair ortak kanaate varmayı sağladı. İskandinav tasarımıyla birlikte yalın, abartısız, kaliteli ürünler; statü sembollerinin veya gösterişli görkemli etkinin göze çarpan tüketimine uzun süredir tercih edilmekte.

Arne Emil Jacobsen (1902-1971) Danimarkalı mimar ve tasarımcıdır. Yalın ve etkili sandalye tasarımlarıyla elde ettiği dünya çapındaki başarısının yanı sıra Mimari İşlevselciliğe yaptığı katkılar ile de bilinir.

1951’de Novo ilaç fabrikasının bir uzantısı için Ant Chair’ı ve 1955’te Model 3107’yi tasarladı. Her ikisi de modern ihtiyaçları mükemmel şekilde karşıladı, hafif, kompakt ve kolayca istiflenebilir sandalyelerdi. 1956 yılında tasarladığı SAS Royal Hotel için diğer iki başarılı sandalye tasarımı olan Egg ve Swan Chair’ı tasarladı.

Bir felsefem yok, en sevdiğim şey stüdyoda oturmak.

dese de, Arne Jacobsen tasarımlarının merkezine orantı faktörünü yerleştirdi. Bir röportajında; “Antik Mısır tapınaklarını güzel yapan tam olarak orantıdır, Rönesans ve Barok döneminin en beğenilen binalarından bazılarına bakarsak, hepsinin orantılı olduklarını fark ederiz. Temel faktör oranlar.” ifadelerini kullandığı bilinir.

“Design 1935-1989, What Modern was” kitabının yazarı R. Craig Miller’a göre, Jacobsen’in çalışması “hem modernizme hem de Danimarka ve İskandinav ülkelerinin modern hareket içinde sahip oldukları özel yere önemli ve orijinal bir katkıdır.”